Gelofte Perspektief:
 
Kom ons oorweeg vervolgens enkele perspektiewe oor die Gelofte – met ʼn traktaat van Prof Spoelstra wat in 1982 uitgegee is deur die Instituut vir Reformatoriese Studies as vernaamste bron.
 
Die presiese inhoud of bewoording van die gelofte is nie so seker as wat ons dit meestal voorgehou word nie. Die inhoud en bewoording wat algemeen gebruik word, is deur Gerdener eers in 1925 gerekonstrueer hoofsaaklik vanuit verklarings van Sarel Cilliers op sy sterfbed in 1870 bykans 30 jaar ná die slag – dit lei as volg:
 
“Hier staan ons voor die heilige God van hemel en aarde om aan Hom ʼn gelofte te doen dat as Hy ons sal beskerm en ons vyand in ons hand gee, ons die dag en datum elke jaar as ʼn dankdag soos ʼn Sabbat sal deurbring, en dat ons ʼn huis tot sy eer sal oprig waar dit Hom behaag, en dat ons ook aan ons kinders sal sê dat hulle met ons daarin moet deel tot nagedagtenis ook vir die opkomende geslagte want die eer van Sy Naam sal verheerlik word deur die roem en die eer van oorwinning aan Hom te gee.”
 
Maar die vroeëre dokumentering en gebruik in die eerste sowat 25 jaar na die veldslag verskil heelwat hiervan.
 
Tydens die ekspedisie was ene JG Bantjes die Sekretaris van Andries Pretorius en hy het allerlei sake oor elke dag noukeurig opgeteken – selfs wat gelees en gesing is en toesprake wat gemaak is. Hy het ook persoonlik meegedoen aan die gelofte aflegging en dit aangehoor op ten minste 7 geleenthede. Sy dokumentering van die gelofte is in sy Journaal gepubliseer in Junie 1839. Volgens hom het Pretorius die manne se instemming verkry om in die gebed om hulp en bystand ʼn gelofte te doen:
 
“om indien die Here hulle die oorwinning gee, hulle ʼn kerk sal oprig ter gedagtenis aan sy Grote Naam op die plek wat Hom sal behaag, en dat hulle die hulp en bystand van God moes afsmeek om hulle gelofte stand te doen en die oorwinning sal boekstaaf om dit bekend te maak, ook aan ons laaste nageslag sodat dit ter Eer van die Here gevier mag word.”
 
Bantjes laat die klem val op die bou van ʼn kerk, die verkondiging dat die Here die oorwinning gegee het en dat Hy daarvoor geëer sal word – niks van ʼn spesifieke herdenkingsdag as ʼn Sabbat nie.
 
Andries Pretorius self skryf op 23 Desember 1838, enkele dae na die gelofte aflegging as volg:
 
“Ons hier het besluit om die dag van ons oorwinning, hierdie Sondag 16 Desember 1838, onder ons ganse geslag bekend te maak, en dat ons aan die Here wil toewy die viering met Danksegging soos ons voor die stryd teen die vyand in openbare gebed beloof het. En ook dat indien ons die oorwinning behaal ons ʼn kerk sal oprig tot eer en nagedagtenis aan sy Naam op die plek wat Hy sal aanwys.  Hierdie gelofte hoop ons om nou gestand te doen met die hulp van die Here, noudat Hy ons geseën en ons gebede verhoor het.”
 
Ook Pretorius se weergawe verskil merklik t.o.v. ʼn herdenkingsdag as ʼn Sabbat. Die nakom van die gelofte sien hy as iets om nou te kan doen en nie iets wat vir altyd in die toekoms bly nie.
 
In die jare na die veldslag is die dag 16 Desember nie as ʼn Sabbat of Sondag deurgebring nie, enkelinge soos Sarel Cilliers het wel, maar dit was nie die algemene gebruik nie en daar is ook geen vermanings of oproepe daartoe bekend soos wat verwag sou kon word van mense wat hul geloof en hul God baie ernstig opgeneem het nie.
 
Rondom 1860 het dit heel onstuimig gegaan op kerklike en godsdienstige toneel met allerlei liberale ‘revival’ metodes wat sommige predikante wou invoer. Deels in reaksie hierop word opgemerk dat die Afrikaners geen besondere feesdae onderhou nie en onder hierdie invloed besluit die Natalse NG Kerk in 1864 (26 jaar na die aflegging van die gelofte en die veldslag) dat 16 Desember as ʼn “dankdag” in die Natalse gemeentes onderhou sal word en hulle suggereer dat dit as nasionale feesdag erken moet word. Die volgende jaar volg die Volksraad van Transvaal met ʼn besluit om 16 Desember as ʼn algemene dankdag aan die Here te wy. Die Vrystaat volg dit eers na in 1894.
 
Eers in 1870, kort voor sy dood, laat Sarel Cilliers sy herinnering opteken. Om verskeie redes oordeel sommiges dat sy herinnering nie juis is nie – hy verskil heelwat van weergawes wat ruim 30 jaar tevore opgeteken is. Alhoewel hy in lyn is met kerklike gebruik van die tyd was dit nie gedoen toe die gelofte nog vars in almal se geheue was nie.
 
Daar is wel een ander weergawe wat ook die idee van ʼn jaarlikse herdenking insluit. In 1862 word nog ʼn weergawe van die gelofte verhaal deur ene Dewald Pretorius wat ook saam in die kommando was. Tydens hul stryd om die tradisionele gereformeerde erfenis te beskerm teen die liberale aanslag uit die Kolonie, ondersoek verskeie predikante die slag van Bloedrivier en verneem hulle van Pretorius dat “die Hoofkommandant (Andries Pretorius) Sarel Cilliers versoek het om voor die godsdiens ʼn belofte aan die Here ons God te doen, dat as die Here die oorwinning aan hulle sou gee, hulle die dag as ʼn gebedsdag al die jare sal vier en dat in die land wat nou ʼn woesteny en ʼn moordenaarskuil is, kerke en skole gebou sal word tot Gods eer.”
 
So wat sê ons nou hiervan? Spesifiek – Het die gelofte ʼn jaarlikse Sondag gedenkdag ingesluit of nie? Meer algemeen – Kan ʼn handjievol boere in Natal die ganse nageslag in gelofte voor God bind?
 
 Spoelstra antwoord dit uitstekend:
 
“Ek glo dat die tegniese vrae onbelangrik is. Wie in hierdie trant van ʼn plig om ʼn bepaalde dag soos ʼn Sabbat te hou redeneer, maak op die ou end die onderhouding van die gelofte ʼn wettiese godsdiensplig.”
 
“Die sin van die Gelofte om aan God die eer vir die oorwinning te gee word vermoor wanneer Afrikaners eksklusief wetties verplig word om ʼn dag soos ʼn Sondag te hou asof dit in die Gelofte oor die herdenkingsdag gegaan het in plaas van die eer van God.”